Από τον ΣΠΥΡΟ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗ
Για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα οι άνθρωποι πίστευαν ότι βλέπουν με τα μάτια τους, ότι οι εικόνες του κόσμου αποτυπώνονται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και μεταφέρονται παθητικά στο εσωτερικό του εγκεφάλου. Η ιδέα ότι βλέπουμε με τα μάτια μας είναι μια ψευδαίσθηση.
Για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα οι άνθρωποι πίστευαν ότι βλέπουν με τα μάτια τους, ότι οι εικόνες του κόσμου αποτυπώνονται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και μεταφέρονται παθητικά στο εσωτερικό του εγκεφάλου. Η ιδέα ότι βλέπουμε με τα μάτια μας είναι μια ψευδαίσθηση.
Επειτα από επίμονες έρευνες σχετικά με την ανατομία και τη λειτουργία του οπτικού μας συστήματος, οι ειδικοί κατέληξαν να ανακαλύψουν ότι δεν βλέπουμε με τα μάτια μας αλλά με το σύνολο του οπτικού εγκεφάλου που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ινιακού λοβού.
Για την ακρίβεια, ανακάλυψαν ότι στο εσωτερικό του εγκεφάλου μας δεν σχηματίζεται καμία πλήρης εικόνα, με την τυπική σημασία της λέξης, των εξωτερικών αντικειμένων. Η όραση επομένως είναι μια ενεργή και δημιουργική διεργασία κατασκευής των οπτικών αντικειμένων και όχι απλώς μια πιστή αναπαραγωγή των εικόνων του εξωτερικού κόσμου! Ομως, οι πρόσφατες έρευνες των νευροεπιστημών έχουν ανατρέψει και μια άλλη ευρέως διαδεδομένη ψευδαίσθηση: ότι η όραση αποτελεί μια ενιαία εγκεφαλική λειτουργία.
Για την ακρίβεια, ανακάλυψαν ότι στο εσωτερικό του εγκεφάλου μας δεν σχηματίζεται καμία πλήρης εικόνα, με την τυπική σημασία της λέξης, των εξωτερικών αντικειμένων. Η όραση επομένως είναι μια ενεργή και δημιουργική διεργασία κατασκευής των οπτικών αντικειμένων και όχι απλώς μια πιστή αναπαραγωγή των εικόνων του εξωτερικού κόσμου! Ομως, οι πρόσφατες έρευνες των νευροεπιστημών έχουν ανατρέψει και μια άλλη ευρέως διαδεδομένη ψευδαίσθηση: ότι η όραση αποτελεί μια ενιαία εγκεφαλική λειτουργία.
Σήμερα γνωρίζουμε, χάρη κυρίως στις πρωτοποριακές έρευνες του πατέρα της Νευροαισθητικής Semir Zeki, ότι διαφορετικά χαρακτηριστικά της οπτικής σκηνής -μορφή, κίνηση, χρώμα- ανιχνεύονται από εξειδικευμένα νευρικά κύτταρα και υφίστανται επεξεργασία σε διαφορετικές περιοχές του οπτικού φλοιού. Με δεδομένη, μάλιστα, αυτή τη σπονδυλωτή αρχιτεκτονική (modularity) του εγκεφάλου, ο Zeki νομιμοποιείται να προτείνει την ιδέα ότι «και η αισθητική είναι σπονδυλωτά διαρθρωμένη».
Σήμερα υπάρχουν αρκετά πειστικές αποδείξεις ότι για να εξαγάγει ο οπτικός εγκέφαλος τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του οπτικού μας κόσμου οφείλει να παραβλέπει και να εξαλείφει τα επουσιώδη στοιχεία της οπτικής σκηνής. Αυτή η φαινομενικά αθώα πρόταση προϋποθέτει την οριστική εγκατάλειψη των μύθων του «αθώου βλέμματος» και του «αμφιβληστροειδικού ρίγους» τόσο στη νευροεπιστήμη όσο και στην αισθητική. Εξάλλου, όπως προφητικά το έθεσε ο Ε.Η. Gombrich στο εξαιρετικό βιβλίο του «Τέχνη και Ψευδαίσθηση» («Νεφέλη», 1995): «Η ζωγραφική είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα και ο καλλιτέχνης έχει μάλλον την τάση να βλέπει ό,τι ζωγραφίζει, παρά να ζωγραφίζει ό,τι βλέπει».
Ισως τελικά οι ζωγράφοι -αλλά και όλοι οι δημιουργικοί καλλιτέχνες- να λειτουργούν, χωρίς να το γνωρίζουν, ως νευροεπιστήμονες, αφού μελετούν τον εγκέφαλο και τις λειτουργίες του με τα δικά τους ιδιαίτερα μέσα (χρώμα, νότες, λέξεις κ.ο.κ.). Εκμεταλλεύονται, χωρίς να το συνειδητοποιούν, τα χαρακτηριστικά του πολύπλοκου συστήματος παράλληλης επεξεργασίας των αντιληπτικών τους εμπειριών, δηλαδή του εγκεφάλου τους, για να δημιουργήσουν τα «αθάνατα» έργα τους.
Περισσότερες πληροφορίες: SEMIR ΖΕΚΙ Εσωτερική Οραση «ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ», ΣΕΛ. 285, 17 χ 25 ΕΚ., ΕΥΡΩ 30. www.neuroesthetics.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου