Περί αποκλίσεων

Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος
Nεα,23/12/2008

ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΟΤΑΝ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΕΦΗΒΟ 15 ΕΤΩΝ;

ΚΑΙ ΩΣ ΠΡΩΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΟΥ ΑΝΑΔΥΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΕΙΝΑΙ ΠΟΙΑ ΤΑΧΑ Σ΄ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΝΟΡΜΑ, Η ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ, Η ΕΥΘΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΑΡΕΚΚΛΙΝΕΙ Ο ΕΦΗΒΟΣ;

ΠΟΙΟΣ ΚΑΘΟΡΙΖΕΙ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ, ΚΑΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ; ΥΠΑΡΧΕΙ Ο ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΜΕΤΡΙΕΤΑΙ ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΜΙΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΕΝΟΣ ΝΕΑΡΟΥ ΑΤΟΜΟΥ;

Ύστερα από 40 περίπου χρόνια στην ενεργό, κάθε είδους εκπαίδευση, δεν μπορώ να βρω το γράδο, τον μέσο αποδεκτό δείκτη που καθορίζει μια απαρέγκλιτη συμπεριφορά. Εκείνο που ξέρω από την ψυχολογία είναι ο όρος «αποκλίνουσα νόηση» που σημαίνει «μια μορφή δημιουργικής σκέψης που συνίσταται στο να σκέφτεται κανείς και να προτείνει εναλλακτικές και πρωτότυπες λύσεις για την επίλυση ενός προβλήματος» (Λεξικό Μπαμπινιώτη).

Άρα οι εφευρέτες, οι τολμηροί μεταρρυθμιστές, οι πρωτοπόροι επιστήμονες, διακρίνονται για την αποκλίνουσα σκέψη τους. Γι΄ αυτό και συχνά λοιδορήθηκαν, χλευάστηκαν, κάηκαν στην πυρά ή ήπιαν το κώνειο, όταν η διδασκαλία τους, οι προτάσεις ζωής τους ξέφευγαν από την πεπατημένη, από τον ίσιο δρόμο και (συμβολικά) από τη δημοσιά!

Η μακροχρόνια θητεία μου στη Μέση Εκπαίδευση με δίδαξε να προσπαθώ πάντα να εξηγήσω τέτοιου είδους συμπεριφορές μαθητών μου που σε πρώτη ανάγνωση μπορούσαν να περάσουν είτε ως αδιαφορία είτε ως σνομπισμός είτε ως απαξίωση και του μαθήματος και του δασκάλου.

Μια σιωπηλή περιφρόνηση ή μια θορυβώδης συνεχής παρενόχληση του μαθήματος δεν ήταν πάντα μια συνειδητή αντίδραση προς τη σχολική πράξη. Πολλές φορές ήταν ένα κάμωμα για να τραβήξει ο μαθητής την προσοχή, να ανοίξει διάλογο (συχνά επιθετικό) με τον δάσκαλο ή να προβοκάρει την τάξη και κυρίως τους λεγόμενους καλούς μαθητές. Επικαλούμαι τη μαρτυρία χιλιάδων μαθητών που πέρασαν από τα χέρια μου: δεν απέβαλα ποτέ από την τάξη μαθητή, ό,τι και να σκαρφίστηκε για να προκαλέσει. Μόνο μια φορά σε ακραία συμπεριφορά, βγήκα εγώ από την τάξη, καθόμουν όρθιος έξω από την αίθουσα επί δύο εβδομάδες ώσπου ο υπαίτιος ζήτησε δημόσια συγγνώμη.

Ένας δάσκαλος που καταφεύγει στην εξουσία του μαθητή ή προσφεύγει στον μπαμπούλα διευθυντή έχει για πάντα χάσει το παιχνίδι. Όταν ο δάσκαλος αγαπάει τη δουλειά του, δηλαδή το παιδί, δεν θα μείνει αδιάφορος από τη συμπεριφορά παιδιών με ιδιάζουσα παρουσία. Πάντα όταν ψάχνεις, βρίσκεις. Αν σκαλίσεις πίσω από το πείσμα, την απρέπεια, την άρνηση, την επιθετικότητα θα ανακαλύψεις σχεδόν πάντα μια τραυματική και τρυφερή πληγή που καμουφλάρεται από μια ασπίδα σκληρότητας και μια μάσκα κυνισμού. Αυτά τα παιδιά κερδίζονται σχεδόν πάντα από τον δάσκαλο που γνοιάζεται. Και η μέθοδος είναι μία, απλή και αιώνια: Αγάπη. Μου έχουν τύχει αγρίμια μετά την επαφή και την κένωση της ψυχής να έρχονται μπαίνοντας ή βγαίνοντας από την τάξη να πάρουν το χάδι τους στον ατίθασο θύσανο της κόμης τους. Συνέβη συχνά στη γυναίκα μου, επιδέξια στην προσέγγιση τέτοιων παιδιών εκπαιδευτικό, να αναλαμβάνει ενώπιον του συλλόγου των καθηγητών την ευθύνη για μαθητή που προτεινόταν για απομάκρυνση από το σχολείο και αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος με το επιχείρημα πως αν αποτύγχανε, στο τέλος της χρονιάς θα αποχωρούσε από τον σύλλογο μαζί με τον μαθητή.

Και όχι μόνο (και όχι μία φορά) δεν αποχώρησε αλλά σήμερα έχει να καμαρώνει εκείνους τους προστατευόμενους εφήβους σε πανεπιστημιακές έδρες, λαμπρούς επαγγελματίες, επιστήμονες και πολιτικά στελέχη πρώτης γραμμής. Αντίθετα πολλούς μαθητές της νόρμας, τακτικούς, πειθήνιους, «σπασίκλες», «φυτά» τούς κατάπιε η ανωνυμία και η ισοπέδωση. Με εξαιρέσεις ασφαλώς, πώς όχι.

Δεν είναι δουλειά μου να υπεισέλθω στο ανακριτικό έργο και να δικάσω οποιονδήποτε. Αλλά όταν υποτίθεται ένας εκπαιδευμένος αστυνομικός στην άσκηση των καθηκόντων του παρεκκλίνει από τον νόμο, παραβιάζει τους κανονισμούς και κάνει χρήση του όπλου του εναντίον αόπλων εφήβων, ε! τότε αυτός είναι η αποκλίνουσα προσωπικότητα χωρίς καν το ελαφρυντικό της ανώριμης, ενστικτώδους και ορμητικής εφηβείας. Είναι επιχείρημα σοβαρού ανθρώπου να ισχυρίζεται ότι, πάνοπλος και με ειδική στολή καταστολής, φοβήθηκε για τη ζωή του και θόλωσε ο νους του; Όταν θολώνει το μυαλό των οργάνων της τάξης γεννιέται ο πανικός και ο πανικός (φόβος) είναι ζωώδες ένστικτο.

Έγραψα κι άλλες φορές, σχεδόν τολμηρά, πως το όπλο είναι φαλλικό σύμβολο. Δεν είναι προέκταση απλώς του χεριού, κάτι σαν σιδερένια γροθιά με δυνατότητα να πλήξει στόχο μακρινό. Είναι όμως και μια προέκταση του φαλλού, μια επίδειξη αντριλικιού, που με τσαμπουκά και μαγκιά φυτεύει βιάζοντας σώματα και ζωές πυρίκαυστο σπέρμα θανάτου. Και δυστυχώς αυτό το φαλλικό σύμβολο συνοδεύεται από την ομόλογη ηδονή, ενός είδους εκπύρωση.

Ξαναγυρίζω στο αρχικό ερώτημα. Ποια είναι η αποκλίνουσα συμπεριφορά ενός εφήβου. Αν ακολουθήσουμε το σκεπτικό της υπερασπιστικής γραμμής, ο τραγικός δεκαπενταετής των Εξαρχείων σύχναζε λέει στα Εξάρχεια τα Σαββατόβραδα και σύχναζε επίσης σε γήπεδα όπου με ορμή και κραυγές κι αν θέλετε με καβγάδες υπερασπιζόταν την ομάδα του. Αλλά αυτό δεν είναι η νόρμα; Έχετε ποτέ προσπαθήσει να διασχίσετε Σάββατο βράδυ τα τετράγωνα από την Ακαδημίας έως την Καλλιδρομίου και από την Αλεξάνδρας έως τη Χαριλάου Τρικούπη;

Υπάρχει γήπεδο χωρίς κραυγές και καβγάδες, χωρίς οπαδούς και φανατικούς; Αυτό δεν είναι ο κανόνας; Απόκλιση είναι τα παιδιά της φούστας, τα μαμμόθρεφτα και τα δειλά. Δεν είμαι ούτε εκφραστής ούτε συμπαθών αυτής της νόρμας αλλιώς θα ήθελα τα Σαββατόβραδα των νέων παιδιών κι αλλιώς τα αθλητικά ιδεώδη. Αλλά αυτός είναι ο κανόνας, η μαζική κουλτούρα, η μαζική εκτόνωση της μουσικής, η μαζική διασκέδαση και η απέραντη μοναξιά μέσα στο μέγα πλήθος. Και στο κάτω κάτω κι αν ακόμη διαπίστωνε κανείς στο μικρό βιογραφικό του άτυχου νεανία αποκλίνουσα συμπεριφορά, αυτό δεν είναι ταυτόσημο με την παραβατικότητα.